زانو ضربدری و حرکت اصلاحی
زانو ضربدری چیست؟
یکی از تغییر شکل های زانو است که در آن ، زانوها به یکدیگر نزدیک می شوند و قوزک های داخلی از همدیگر فاصله می گیرند.به همین علت است که این تغییر شکل را به نام زانو ضربدری گفته اند.در این تغییر شکل ، زانوها به خط وسط نزدیک می شوند.فرد مبتلا به تدریج روی لبۀ داخلی پا فشار بشتری وارد می کند و چنانچه کفش این افراد مورد بررسی قرار گیرد، ساییدگی بیشتر در بخش داخلی کفه کفش است.
به طور معمولی زانو بچه ها در حالت پرانتزی است اما به رشد بچه ها به تدریج یک تغییر شکل طبیعی از زانو پرانتزی به ضربدری به وجود می آید(تصویر).در سن ۴-۳ سالگی زانوی ضربدری حداکثر شیوع را دارد.این وضعیت خود به خود بین سنین ۱۰-۴ بهبود می یابد.
زانوی ضربدری تکاملی
میزان خفیف تا متوسطی از زانوی ضربدری در کودکان ۶-۲ساله به صورت طبیعی دیده می شود.وقتی زانوی ضربدری محسوس شد، کودک به طور ناشیانه راه می رود و زانو هایش با هم برخورد می کنند، طوری که ممکن است برای جلوگیری از برخورد پاهایش را از هم جدا بگذارد.
روش اندازه گیری زانوی ضربدری
فرد بدون کفش و جوراب در حالی که زانو و ران های وی دیده می شود و بدون هیچ گونه انقباض در عضلات ناحیه ران می ایستد. برای اندازه گیری ژنووالگوم (والگوس) زانو ها، آنها باید در حالت اکستنشن کامل قرار داد، به صورتی که استخوان کشگک زانوها هر به سمت جلو و روبرو نگاه کنند. سپس فاصله بین دو قوزک داخلی مچ پا از طریق متر نواری، خط کش یا کولیس اندازه گیری و ثبت می شود. باید ذکر کرد که روش دقیق اندازه گیری اختلال های ژنوواروم و ژنووالگوم از طریق اندازه گیری زاویه رانی- درشت نئی (Tibial Femoral Angle) بر روی عکس های X-ray گرفته شده از پا امکان پذیر می باشد.
درجه بندی تغییر شکل زانو ضربدری
برای اندازه گیری میزان تغییر شکل باید زانو ها در وضعیتی قرار گیرند که کشکک به سمت بالا و مچ پا در وضعیت خنثی باشد.
زانوی ضربدری را به ۴ درجه تقسیم می کنند:
۱-درجه یک: فاصله بین دو قوزک داخلی از یک اینچ(۲/۵ سانتیمتر ) کمتر است .
۲- درجه دو :فاصله بین دو قوزک داخلی بین یک تا دو اینچ (۲/۵-۵ سانتیمتر) است.
۳- .درجه سه: فاصله بین دو قوزک داخلی بین دو تا سه اینچ ( ۵-۷/۵ سانتیمتر ) است
۴- درجه چهار : فاصله بین دو قوزک داخلی بیشتر از سه اینچ ( ۷/۵ سانتیمتر ) است.
علل تغییر شکل زانوی ضربدری
- چاقی یا وزن زیاد کودک
- زود راه رفتن کودک
- بیماری نرمی استخوان (راشیتیسم)
- شکستگی در سطوح مفصلی و یا شکستگی در قسمت بالا و پایین مفصل
- رشد بیش از حد کندیل داخلی نسبت به کندیل خارجی( کندیل نام برجستگی انتهایی بعضی استخوان های بلند است)
- زمینه ارثی
- کاهش زاویه بین سر و گردن استخوان ران با تنه آن
- کوتاهی نوار خاصره ای _ درشت نی
- کوتاهی عضله دو سر رانی
- پارگی رباط جانبی داخلی زانو و کوتاهی رباط جانبی خارجی
- ضعف عضلات نیم غشائی و و نیم وتری
علائم زانوی ضربدری
- دور شدن قوزک داخلی از یکدیگر
- کوتاهی تاندون آشیل
- سائیده شدن زانو ها به یکدیگر به هنگام راه رفتن
- خستگی زود رس به هنگام راه رفتن و دویدن
- درد پشت ساق و جلوی ران
- سائیدگی بیش از حد کناره داخلی کفش
- راه رفتن با پاهای چرخیده به خارج و گاه به طور عکس با پنجه های چرخیده به داخل
عوارض ناشی از زانوی ضربدری
- تغییر محل مرکز ثقل بدن
- کوتاهی قد
- تغییر الگوی راه رفتن
- آرتروز زود رس زانو :فشارهای زیادی که برسطح مفصلی وارد می شود، زمینه بروز آرتروز را سریع تر از زمان معمول فراهم می سازد
- ایجاد تغییر شکل در پا : زانوی ضربدری موجب بروز تغییر شکل های به صورت ثانویه در پا می شود
- افزایش آسیب پذیری مفصل: چون وضعیت بیوکانیکی طبیعی مفصل زانو به هم می خورد، زمینه بروز آسیب در این مفصل افزایش می یابد.
- درد: در تغییر شکل زانوی ضربدری ممکن است درد در هر دو قسمت داخلی و خارجی زانو بروز کند، درد در قسمت داخلی زانو به علت کشیدگی بافت نرم و درد در قسمت خارجی زانو به علت نزدیک شدن استخوان درشت نی و فشرده شدن این دو استخوان روی یکدیگر است.
- در رفتگی مکرر کشکک: اگر تغییر شکل زانو ضربدری وجود داشته باشد ، احتمال در رفتگی کشکک به سمت خارج افزایش می یابد.در رفتگی کشکک در زانو ضربدری در زنان خیلی شایع است.
حرکات اصلاحی زانو ضربدری
اگر زانو ضربدری بر اثر کوتاهی عضله دو سر رانی ایجاد شده باشد، تمرینات زیر مفید است:
الف)کشش عضله دو سر رانی
برای این منظور فرد رو به شکم می خوابد ، حال مچ پای او را به داخل چرخانیده و زانو را باز می کنیم تا عضله دو سر رانی کشیده شود.
ب) کشش عضله دو سر رانی(۲)
فرد به پشت می خوابد ومچ پای او را به داخل می چرخانید، سپس زانو را صاف می کنیم و پا را بالا می آوریم تا عضله دو سر رانی کشیده شود.
تقویت عضلات نیم غشائی و نیم وتری
برای این منظور فرد رو به شکم می خوابد.ساق او را به سمت داخل می چرخانیم و در مقابل خم کردن زان توسط فرد در این وضعیت مقاومت ایجاد می کنیم. در این حرکت دو عضله نیم غشائی و نیم وتری بیشترین فعالیت را دارند.
اگر زانوی ضربدری بر اثر کوتاهی نوار خاصره ای -درشت نی ایجاد شده باشد حرکات اصلاحی به شرح زیر خواهد بود:
الف) کشش نوار خاصره ای- درشت نی
فرد به پهلو می خوابد.پای که نوار خاصره ای درشت نی آن کوتاه شده است ، بالا قرار می گیرد، حال پای بالایی را در حالی که زانو صاف است ، به سمت عقب می بریم و به سمت زمین ( پایین) فشار می دهیم.
ب) کشش نوار خاصره ای – درشت نی(۲)
فرد در حالت ایستاده قرار می گیررد و پایی را که نوار خاصره ای – درشت نی آن کوتاه شده است ، اندکی عقب تر قرار می دهد. حال لگن را به سمت همان پا جابجا می کند تا نوار خاصره ای درشت نی کشیده شود.
همچنین از ورزش درمانی برای رفع زانو ضربدری نیز می توانید کمک بگیرید
اگر علت تغییر شکل بیماری نرمی استخوان باشد با مراجعه به پزشک و تجویز دارود و همچنین قرار دادن کودک در معرض نور آفتاب؛ قابل اصلاح خواهد بود.
اگر تغییر شکل شدید باشد و مربوط به عناصر بافت نرم باشد ، در رابطه با قابل اصلاح بودن و با چگونگی اصلاح باید به جراح ارتوپد مراجعه شود.
ملاحظات اصلاحی
پرهیز از نشستن به صورت قورباغه ای.پرهیز از حرکات پرشی عمودی و کنترل و تقسیم فشار به هنگام فرود در اینگونه پرش ها
حرکات اصلاحی، ترجمه و تألیف یحیی سخنگویی
منبع تصایر: